-Osmanlı başkentinde yönetimin çok sayıda düzlemde devam ettiği ve amirlerin yetki alanlarının birbirleri içine girdiği veya birbirleriyle irtibatlı olduğu bilinir. Adalet, esnaf, maliye, belediye, vakıflar, zabıta, güvenlik vb düzlemlerde büyük bir ahenk içerisinde idare edilen İstanbul’da bütün bir yönetimi idare eden kişi vezir-i azamdır. Sonra sırasıyla sekbanbaşı, İstanbul mollası, Eyüp, Galata ve Üsküdar mollaları (9.dipnot / İstanbul’un eski yönetiminde kent sur içindeki asıl şehirden ayrı olarak üç bölgeye ayrılmıştı. Bilad-ı selase (Üç belde adıyla anılan bu bölgeler: Galata, Eyüp ve Üsküdar olup her birinde İstanbul mollasına (büyükşehrin kadısı) bağlı birer molla bulunurdu. Bunların en yetkin ve kıdemlisi İstanbul kadısı olup diğerlerinin kıdem sırası Galata (Karaköy’den Kırklareli’ne kadar 300 kadar köy ve 44 kasaba ile yıllık geliri 70 kese olan bir mevleviyet), Eyüp (İstanbul surları ile Çatalca arasında 700 kadar köy ve 16 nahiye ile ve 500 akçelik bir mevleviyet) ve Üsküdar (Boğaz2ın Anadolu kıyısından Gebze’ye kadar 5’i naip 100 personeli bulunan ve yıllık geliri 40.000 kuruşluk bir mevleviyet) olarak tesbit edilmiştir. Robert Mantran, 17.yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, cilt:1, sf:123 vd, 1990 basım, TTK) ayak naibi, intisap ağası, asesbaşı, bostancıbaşı, çorbacıyan ve nihayet İstanbul’un 40 mahkemesinin 40 hâkimi gelirler. Yargı ve yönetim alanında kadı büyük yetkilerle donatılmış olup asayişten sorumlu muhtesip İstanbul kadısına, esnaf yöneticileri kadı ve muhtesibe, nahiye naibleri/kadı yardımcıları da kadıya bağlı olurlardı. Tüccarlar arasında muhtesibin karşılığı şehbender olup o da kadıya bağlı olurdu. (28)
-Kadıların beledi görevlerine sınır çizilemez. Su yolu yaptırmaktan yoğurttaki yağ kalitesinin ölçümüne, eğitim sistemindeki aksamalardan çayır çimen otlayan öküzlerin durumuna kadar her türlü kamu ve ticaret hukukunu ilgilendiren hizmetin kontrolü onlardan sorulurdu. (34)
-Osmanlı tarihinde kadılığın ilk bozulma emareleri hemen 100 yıl sonra Yıldırım Bayezit (1389-1402) zamanında görülür. Bu bize kadılık mesleğinin hem sorumluluk hem de dürüstlük gerektirdiğini gösterir. Nitekim Fatih ünlü kanunnamesinde, kadılar ile müderrislerin de hiyerarşik düzen içindeki yerlerini tespit edecek, kazasker ile kadıların büro ve görevlerini ayırmak zorunda kalacak, 1470 yılında da İstanbul müftüsü ile İstanbul kadısı için iki ayrı ofis oluşturulacaktır. (25.dipnot / İlber Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Turhan Kitabevi, 1994 Ankara, Sf:12) (44)
-Mecelle toplam 1851 maddeden ibaret olup 1868 tarihinde yürürlüğe girerek Medeni Kanun’un kabul edildiği 1926 senesine kadar tam 57 sene yürürlükte kalmıştır. (107)
Kapı Yayınları, 2007 basım, 4.baskı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder