-Eskiden yaşlı başlı erkeklerimiz evin ve kadın sohbetlerinin yeknesaklığından kaçarak, ahbap bulmak, erkekçe konuşmak ve günlük mevzuların dedikodusunu yapmak üzere geceleri kahveye çıkmayı esaslı bir anane haline getirmişlerdi. Hoş, bunu yalnız yaşlı başlılar yapmaz, daha genç olanlar da kendi hemcinsleri ile buluştukları kahveye çıkarlardı. Evet kahve ve kahvehane ahbap bulmaya güzel bir bahane idi. Eski, içtimai şartlar dahilinde elbette bu bir zaruretti. Çünkü evde soyunup dökülüp cumbadan sokakta gelip geçenleri seyretmekten başka yapacak iş yoktu. (39)
-Bugün güzel söz söyleme kabiliyetimizin azalması sebepleri araştırılacak olursa başta poker ve briç gibi oyunların bulduğu revacı zikretmek lazım gelir. Hâlbuki eskiden böyle kâğıt oynamak yüzünden susmak mecburiyetine katlanmak şöyle dursun helva yemek, güzel sözler dinlemek üzere toplanmak adetmiş. Bu âdetin bütün ananeleri teessüs etmiş.(75)
-Eskiden bilhassa uzun kış gecelerini kısaltmak üzere gerek evlerde gerek kahvelerde toplanıp bu maksatla yazılmış hikâye kitaplarını yüksek sesle okumak bir anane halinde imiş. Bu hikâyelerin bir gecede okunacak kadarı bir kitap sayılırmış. Hikâyelerin sonlarını müteakip hikâyeyi dinlemek arzusunu verecek, meraklı bir şekilde kesmekte adetmiş. Bu suretle hikâyeyi tefrika halinde dinleyenler tamamıyla alakalanırlar, ancak bir gece dinleyenler de yine tatmin olurlarmış. (83) Bu kitaplar umumiyetle mukarren bir yere vakfedilirmiş. Onları okumak isteyenler beraberlerinde kapaklı bakır bir sahan getirirler ve kitabı onun yerine bırakırlarmış. Kaybolduğu takdirde de bakır sahan mukabilinde kaybolan kısmı yazdırmak imkânı elde edilirmiş. (87)
-Orta oyunu şüphesiz hepimizin bildiği hayal oyununun perdeden meydana inmiş şeklidir. Bütün hayal oyunlarının aynan oynanmakta olması ve bunların haricinde bir orta oyunu olmaması bunun en bariz delilidir. Orta oyunu perdeden meydana inmiştir. Çünkü bir zaman gelmiş büyüklere hayal oyununun perdesi küçük görünmeye başlamış ve onun her geçen gün tasavvufi kıymeti biraz azaldığından hayal çocuklara inhisar etmeye başlamış, büyüklerde kendilerine eğlence olarak Orta Oyununu almışlardır.(125)
-Meddah hiç şüphesiz bütün şark ve İslam memleketlerinin ilk ve iptidai temaşasıdır. Öyle bir temaşa ki perdesi, sahnesi, dekoru, esvabları, eşhası velhasıl herşeyi ve her şeyin mükemmeliyeti onları şahsında cem eden meddahın zekâsına, malumatına ve söz söylemekteki kabiliyetine bağlıdır. (169) Meddahlığın şarka münhasır olmasının en mühim sebebi şarklıların fıtri olarak malik oldukları diğer bir meziyetleri, dinlemek kabiliyetleridir. Garp dinlemeyi değil, konuşmayı sever. Mükâleme ise hikâyenin en büyük düşmanıdır. (170) Garpta herkes söyler. Fakat pek az dinleyen vardır. Sami’inden biri duyduğu bir cümleye cevap hazırlamakla bir diğeri de edeceği itiraza bir girizgâh aramakla meşguldür.(171)
-Mahyacılık başlı başına bir sanat, hem de memleketimizden başka hiçbir yerde ne düşünülmüş ne de yapılmış olduğundan tam manasıyla bir Türk sanatıdır. Milli bir sanattır. (255) Mahyanın hariçte kurulamayacak kadar yağmurlu ve rüzgârlı günlerde, camilerin içine de kurulduğu vaki idi. Evvelce bilhassa Ramazanın muayyen gecelerinde mesela Ayasofya Camiinde mahya kurmak mutad idi. (257)
-Hakkı Süha Gezgin’in de işaret ettiği gibi, camilerimiz, eskisinden daha dolu, oruç tutanlar daha çoktu. Çünkü cebrin kalkması camiye gitmek arzusunu, memnuiyetin kalkması da oruç tutanların sayısını arttırmıştır. (263)
Büyüyenay Yayınları, 2018 basım, 1.baskı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder