ÇOCUKLARA HAYAT BİLGİSİ TERBİYETÜ'L ETFAL RİSALESİ - EDHEM İBRAHİM PAŞA

-Ey oğul, manen yükseklik ve yücelik istersen olgun kişilerin nasihatini tut; onu uygula, o yönde davran. Her işin başında Cenab-ı Allah' yalvar ve niyazda bulun, iyi bittiğinde ise hamd ü sena eyle. (40)

-Pek çok hastalıklar tok iken tekrar yemekten gelir. Sakın karnın tok iken bir şey yeme. Hazmedemeyeceğin derecelerde yiyip, mideyi doldurma. Açık iştahla yemek ye. Ağır ağır ye ki doyduğunu bilesin ve hazmedesin. Sıkça yersen, pek az ye. Gerçi midede hazmolunur ise de hazmın başlangıcı ağızda olduğundan yemeği iyice çiğnemeyince yutma. (49-50)

-O katı katı acur ve hıyarları yiyip de mideyi incitme. Zerdali, incir, üzüm, erik insana yumuşaklık verdiğinden onlardan çok yeme. Salatalık, kavun ve karpuz da midede tamamiyle erimez. Onları da az ye. Armut ve elmayı soymadan, kiraz, vişne ve üzümün çekirdeklerini çıkarmadan yeme. Taze yemişleri yemekten sonra ve sıcakta yemek en iyisidir. "Öğleyi(öğle namazını) serinliğe bırakınız" (80.dipnot/ Hadis-i Şerif) buyurulmuştur. Bunun çok manası vardır. (50)

-Yazılan şey zihinde kalır, insanın aklı çabuk alır. Her bir şey devam ile üzerinde sürekli çalışmakla meydana gelir. Zihnen kalın kafalı ve anlayışsız olup sürekli çalışan, zihni hızlı olup (zeki) gevşek davrananı geçmiştir. (60)

-Ey oğul, geceleyin eğlencelerde, mevlid ve düğünlerde bulunup uykusuz kalmak ve âdetini bozup, sık sık uykusuz ve rahatsız olarak gündüz işte, gece cümbüşte bulunmak insana hastalık getirir. Bu yüzden şiddetli humma hastalığına uğrayan pek çoktur. Uykunun çoğu insana gaflet, dalgınlık getirir ise de uykunun azı da zihin dağınıklığı ve hastalık getirir. (88)
-Çocuklar çoğunlukla uykularının başında örtünüp yatarlarken, sonradan örtüyü attıklarından, oda soğuk olup, vücut da terli bulunursa, çabucak soğuk kapıp öksürmeye başlarlar. Çocuklara terletecek ölçüde ağır örtü örtmek doğru olmayıp, odanın ısı derecesine bakarak vücutları üşümeyecek kadar uzun gömlek ve zıbın elbiseleri ile yatırıp, hafifçe örtülmesi, sabaha yakın soğuk olduğundan o esnalarda üzerinden örtüyü atmamasına dikkat edilmesi gerekir. Çocukların vücutları nazik ve uykularının ağır olması münasebetiyle geceleyin üşüdüklerinin farkına varamadıklarından yanında yatan ana babasının, dadı ve akrabasının uyanık olmaları, gündüzleri de yaş yerlerde gezip, ayaklarını ıslatmaktan sakınmaları lazımdır. (95-96)

-İnsanın yüzü gibi nazik bir şey yok iken açık durup soğuk almaz. Soğuk almak, terleyip deri gözenekleri açık iken ortaya çıkar. (102)

-Bazı çocuklar kirazı çekirdeği ve elmayı kabuğu ile yer. Bu gibi çekirdek ve kabuklar, midede hiç erimeyip yediği gibi çıkar. Üzümün çekirdek ve kabuğu da midede erimez. Salatalığın hazmı güç iken kabuğu ile yiyen kimseler vardır ki, adeta midesine bir parça taş bırakmak gibidir. İnsanın midesi, yediği yemeklerin pişecek yeri ve sindirim yeri olup, organların başı sayıldığı için, onu çabucak yıpratanın bütün ömründe sıkıntı çekeceği aşikardır. (107)

-İnsan dünyada kendi nefsini sevdiğinden, ötekilere tercih edip üstün tutar ise de toplumun hayrını, iyiliğini isteyen, kendi nefsini de kayırmış olur. Asıl insaniyet de onda bulunur. (160)

*ya müfettiha'l ebvab iftah lena hayra'l-bâb: Ey kapıları açan, bize kapıların hayırlısını aç.

*ed-dünya mezira'at el-ahire: dünya ahiretin tarlasıdır

*selametü'l-insan fi hıfzı'l-lisan: insanın selameti dilini tutmasındadır

*re'sü'd-devâ'i el-himyetü: ilaçların başı perhizdir

*el-eklü li'l-hayati ve lâ'l-hayat li'l-ekl: yemek, hayat içindir; hayat yemek için değil.

*el-himyetü re'sü külli deva: her devanın başı perhizdir

 Büyüyenay Yayınları, 2024 basım, 3.baskı. Hazırlayan: İlknur Kirenci